Farkında Mısınız? Sabahattin Ali 1948’de Öldü

Avrupa Birliği’nin fikri mülkiyet hakları ilkelerine göre bir yazarın telif hakkı ölümünün üzerinden 70 yıl geçmesi ile ortadan kalkıyor. AB uyum süreci çerçevesinde daha önceden 50 yıl olan bu süre 1995’te ülkemizde de 70 yıla çıkarıldı. Bu durumda 1945 yılında vefat eden bir yazarın eserleri üzerindeki telif kısıtı 1 Ocak 2016’da kalkacak ve eser kamu malı “public domain” olacaktır. Wikipedia’da 1945 yılında ölenler diye bir liste bulabilirsiniz.[1][2] Hitler’in Kavgam’ı da bu kapsamda gündeme geliyor bugünlerde.[3] Anne Frank’ta 1945’te ölenlerden ama Basel’de kurulu Anne Frank Vakfı günlükleri yayınlayan baba Frank’ın aslında Anne Frank’ın Günlükleri’nin ikincil yazarı olduğunu ve telif süresinin baba Otto Frank’ın ölüm tarihine göre hesaplanması gerektiğini iddia ediyor.[4]

Telif hakkı süresinin zaman içinde fenomene “longseller” dönüşmüş ya da klasik haline gelmiş eserler için dolması yayıncılar için de yeni açılımlara neden oluyor. Bunun önemli örnekleri arasında Küçük Prens’i ve Kafka’nın eserlerini sayabiliriz. Küçük Prens’in yazarı Antoine De Saint-Exupéry 1944’te ölüyor. Antoine De Saint-Exupéry’nin aynı zamanda bir pilot olduğunu ve Hitler gibi ölümü 2. Dünya Savaşı ile eşzamanlı isimlerden birisi olduğunu hatırlamak lazım. 2015 yılında Küçük Prens baskıları yağmur gibi geldi.[5] Kafka’nın da 1924’te öldüğünü düşünürsek, çok sayıda “Dönüşüm” ya da “Dava” baskısı görmek sizi şaşırtmayacaktır.

Son yıllarda ölümü üzerinden 70 yıl geçmiş bazı ünlü isimleri sıralarsam, farklı yayınevlerinden çıkan eserlerini görmek sizin için daha anlamlı hale gelecektir: F. Scott Fitzgerald (1940), Stefan Zweig (1942), James Joyce(1941), Virginia Woolf(1941). Son dönemde önemli miktarda değerli klasik eser çevirisi yayımlayan İletişim Yayınları sanırım Ulysses’i de basacaktır. Zira Dublinliler’i bastı 2015’te, Murat Belge çevirisi ile. Muhteşem Gatsby’yi (F. Scott Fitzgerald), Satranç’ı (Stefan Zweig),  Deniz Feneri’ni (Virginia Woolf) de birkaç yayınevi basmaya başladı.

İktisat tarihi alanında önemli bir eser Feodal Toplum (Marc Bloch) üzerindeki mülkiyet hakkının da 2015’te kalktığını not edeyim. Kaldi ki Doğu Batı Yayınları hemen yeni bir çevirisini yayınlamış, hem de Mehmet Ali Kılıçbay imzası ile.

Walter Benjamin (1940), Sigmund Freud (1939), Henri Bergson(1941) da son dönem için not edilmesi gereken diğer isimler. Bu yazarların da farklı çevirileri artık erişilebilir durumda.

Önümüzdeki yıllarda telif süresi dolacak önemli yazarlar arasında başta gelen isimler arasında George Orwell’ı sayabiliriz. 1950’de ölen Orwell’ın eserleri için 1 Ocak 2021’de telif süresi doluyor. Bu tarihe kadar muhtemelen Can Yayınları birer “longseller” olarak 1984 ve Hayvan Çiftliği’nden iyi para kazanmaya devam edecek.

John Maynard Keynes(1946), Alfred North Whitehead(1947), Bernard Shaw(1950) önümüzdeki yıllar için not edilmeye değer diğer isimler. 2017’de muhtemelen farklı niteliklerdeki baskıları ile Keynes yeniden popüler olacak Türkiye’de muhtemelen. En azından adını çok duymakla birlikte kitabını pek okumayan Türk okuru biraz daha Keynes’e aşina olacak.

Türk Yazarlar

Türk yazarlar arasında 2014 yılında Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserleri üzerindeki telif hakkı süresi doldu. 2015 sonunda Halit Ziya Uşaklıgil’in eserleri için 70 yıl dolacak. Gulyabani’yi 10’dan fazla yayınevi basmış. Sadeleştirişmiş metin basanları da görmek mümkün. Aşk-ı Memnu’yu da 1 Ocak’tan itibaren çok sayıda yayınevinin bastığını görebiliriz.

Önümüzdeki yıllarda çok büyük etkisi olacak bir isim olarak Sabahattin Ali’nin eserleri üzerindeki fikri mülkiyet hakkı süresinin 2018’de sona ereceğini belirtmeliyim. Yapı Kredi Yayınları bu tarihe kadar hemen hepsi de çok satan Kuyucaklı Yusuf, İçimizdeki Şeytan ve Kürk Mantolu Madonna romanlarını ve diğer hikayelerini basmaya devam edecek. Ancak 2019’da diğer yayınevleri de basmaya başladığında muhtemelen onlarca abartı bile gelebilir size ama belki de 100’den fazla yayınevi Sabahattin Ali eserlerini basmaya başlayacak. Önemli bir tartışma da muhtemelen sadeleştirme meselesi olacak. Yazıldığı döneme göre oldukça sade bir dille yazılan Sabahattin Ali romanlarını sadeleştirip basacak bazı yayınevleri de olacaktır muhtemelen.

Orhan Veli için 2020, Sait Faik için 2024, Reşat Nuri ve Cahit Sıtkı için 2026 yılında telif süresinin dolduğunu not edeyim.

[1]https://tr.wikipedia.org/wiki/Kategori:1945_y%C4%B1l%C4%B1nda_%C3%B6lenler

[2]https://en.wikisource.org/wiki/Category:1945_deaths

[3]http://www.ibtimes.com/copyright-mein-kampf-expires-2015-germany-debates-possibility-reprints-2159956

[4]http://www.nytimes.com/2015/11/14/books/anne-frank-has-a-co-as-diary-gains-co-author-in-legal-move.html?_r=0

[5]http://www.kitapyurdu.com/yazar/antoine-de-saint-exupery/6852.html