Yazarın edebiyat üzerine denemelerinden oluşan bir kitap İnsan Ruhunun Haritası. Yazılar çoğunlukla Radikal Kitap ve Cumhuriyet Kitap’ta yayınlanmış. Kitap üç bölümden oluşuyor; Bir İnsan Yaratmak başlıklı ilk bölümde bazı roman karakterleri üzerine, İnsan Ruhunun Kaşifleri başlıklı ikinci bölümde çeşitli yazarlar üzerine ve İnsan Ruhunun Karanlık Yüzü adlı son bölümde de polisiye edebiyat üzerine yazılar var. Kitaba editörlük anlamında bir eleştiride bulunmak istiyorum. Deneme kitaplarında indeks bölümünün olmaması çok büyük bir eksiklik, aynı eksikliği bu kitapta da yaşadım.
Bölüm 1: Bir İnsan Yaratmak
Beni en çok etkileyen karakterlerden biri: Quasimodo, Notre Dame’ın Kamburu, Victor Hugo
Bir insan yaratmak: Frankenstein, Mary Shelly. Erken bir modernlik eleştirisi.
Kont Drakula: Slav-Macar kökenli. Kült haline dönüşmesi İrlanda asıllı Bram Stoker, Drakula, 1897. Romana ilham kaynağı kazıklı voyvoda Eflak prensi Vlad Tepeş. Vlad tepeş kardeşi Radu ile birlikte Şehzade Mehmet’e arkadaş olarak hep birlikte eğitim görüyor. Romenler için bir kahraman. Başı Faith’e getirilmiş. Stoker’i etkileyen temel metin: Carmilla, Joseph Sheridan. Yaşayan en tanınmış vampir romanları yazarı: Anne Rice.
Güzel sanatların bir dalı olarak Cinayet: Thomas de Quincey
Bölüm 2: İnsan Ruhunun Kaşifleri
Poe: üç kadının ölümünün etkisi, Kuzgun, 70 öykü. “Hans Pfaall’ın Duyulmadık Serüveni” Jules Verne’den yıllar önce aya yolculuk öyküsü. XIX. yy Amerikasından nefret ediyor: gelişen ekonomiden, gözlerle artan nüfustan, halkın kabalığından, hırsından, açgözlülüğünden, toplumdaki kuralsız, hızlı değişimden, güzellik kültürünün eksikliğinden, sanat geleneğinin olmayışından tiksiniyor, düşler alemine gizeme sığınıyor. Modernizm eleştirisi?. Dostoyevski’nin habercisi?
*
Dostoyevski: Suç ve Ceza, Karamazov Kardeşler, Ecinniler ve Budala gibi başyapıtları. Tolstoy ve Turgenyev gibi köyü kırsalı anlatan bir yazar değil, Gogol gibi kentli. Suç toplumun yoksul tabakalarında kendini gösterir. Puşkin ve Gogol, Schiller, George Sancd, Balzac en çok okuduğu yazarlar. Balzac’ın Eugenie Grandet’ini çevirmiş. Klaus Stadke: “Balzac’tan çok Hugo, Hoffman ve Poe’ye yakındır.” Suçun insan psikolojisindeki ve yazgısındaki etkisi. Kendi yaşam deneyimini anlatmada dürüsttür: Kafka’ya öncülük eder. Bireyselden toplumsal kurtuluşa uzanan bu çileli köprüde suç arındırıcı bir işlev yüklenir: Raskolvikov, Mişkin, Stavrogin, İvan.
Dostoyevski Batı aydınlaması ile Rus mistisizmi arasında sıkışıp kalmış XIX. yy Rus aydınlarının en özgün temsilcisidir. Bir sentez peşindedir.
*
Orhan Kemal: Nazım’la aynı koğuşta kalır ondan ders alır. Murtaza, Bereketli Topraklar Üzerinde, 72. Koğuş gibi başyapıtları.
*
Kafka: Yabancılık hissi: Avusturya Macaristan egemenliğindeki Çekoslavakya’da Alman azınlığa mensup bir Yahudi. Yahudiler arasında da topluluk dışında. Sinagogumuzda adlı öyküsünde eleştirir bağnazlığı.
Kafka’da yazma eyleminin ana konusu yabancılaşma. Geleneklerin, devletin, ailenin, şirketlerin, var oldukları için varlıkları tartışılmayan resmi ve özel kurumların bireyi tahrip edişini anlatır.
Okuduğu yazarlar arasında hayranlıkla bağlandığı Goethe önce gelir, sonra Dickens, Hamsun, Hoffmannsthal, Thoman Mann, Flaubert, Stendhal, Hermann Hesse, Dostoyevski, Tolstoy, Strindberg’i sayabiliriz.
Yazdıkları fantastik değildir. Bizim dünyamızın aynasıdır. Resimde Picasso, müzikte Stravinski’de görürüz bunu.
Güncelliğini yitirmemesi, onun yaratma gücünde saklıdır. Sembol ve mitlerle günümüz dünyasının bir benzerini yaratmıştır.
Gerçekliği tartışmalı Kafka ile Konuşmalar kitabından alıntı yapılmış.
*
Çehov
*
Yusuf Atılgan: Hacırahmanlı köyü, Manisa. William Faulkner’a benzetilir. Gündelik hayatını feda etmemek için az yazmıştır.
*
Vedat Günyol: Uzun süre öğretmenlik. Kitap Vedat Günyol’a armağan edilmiş. “Yazın dünyasının anıt insanlarından, sevgili hocam Vedat Günyol’un anısına…”
*
Sait Faik
*
Selim İleri ve İstanbul.
Bölüm 3: İnsan Ruhunun Karanlık Yüzü
İnsan Ruhunun Karanlık Yüzü adlı üçüncü bölüm polisiye edebiyatının büyük isimleri üzerine yazılardan oluşuyor.
Patricia Highsmith: ilk romanı 1950de Strangers on a Train. Kahramanları günlük yaşamdan. Deyim yerindeyse anti-kahraman tipler. Dostoyevski etkisi. Marquis de Sade “iyi niyet her türlü kötülüğe çıkarılan çekici bir davetiyedir.” Sade’e yakınlaşır.
*
Samuel Dashiell Hammett: Gerçek bir dedektif olarak da çalışmış.1920 ve 30ların Amerikan dünyası, toplum tüm kesimleri ile bir yozlaşma içindedir. Suçu toplumsal temellerine oturtur. Komunist olmasına karşın romanlarında sadece durumu resmeder. Kahramanı Sam Spade. Hammett’de polis çarkın adamıdır, kokuşmuştur. En iyi anlaştığı: Faulkner, anlaşamadığı Hemingway. Pinkerton dedektiflik bürosunda çalışmış. McCarthizm döneminde hapse girmiş. İşbirliği yapmamış.
*
Hamlet’i bir polisiye olarak okumak.
*
Raymond Chandler: Philip Marlowe karakteri. Büyük Uyku kitap filminden daha iyi. Shining (S.King) filmi (Kubrick) kitaptan daha iyi. Kara Roman yazarı. Suçun ekonomik ve sosyal nedenleri üzerine. Kara Romanın ortaya çıkışı 1929 sonrası. Anavatanı ABD’dir.
*
John Le Carre: Asıl adı David John Moore Cornwell. 5 yıl İngiliz istihbaratında çalışmış. Uluslar arası boyutta ihanet entrika ve suç ilişkilerini konu eder.
*
Mickey Spillane: Mike Hammer karakteri. Türkiyede de Kemal Tahir, Orhan Kemal dahil Mike Hammer taklitleri yazılmış.
*
Kara Üçleme: Avrupalı Kara Roman’ın öncüsü Fransız Leo Malet’tir. Kara üçleme: Hayat Berbat, Güneş Bize Haram, Ecel Terleri. Üç romanda da özyaşam öyküsünden kareler vardır. Kara Üçleme’nin farkı dedektif yoktur.
*
Aşk ve Cinayet: sık yaşanan olaylar değildir. İkisi de hayatı kesintiye uğratır.
*
Marksizm ve Polisiye Roman: Nikolay İvanoviç Buharin polisiye roman okurken parti tolantılarına geç kalırmış. Ernest Mandel Hoş Cinayet: Polisye Romanın Toplumsal Tarihi kitabını yazmış. Dashiell Hammett polisiye romanı toplumsal bir temele oturtmuş komünist bir yazar. Nazi kamplarında yaşamış Leo Malet de kara romanın ustalarındandır.
Polisiye romanın ortaya çıkışı XIX. yy başlarına rastlar. Kapitalizmin tam hızla yayıldığı dönem. Kentte suçun arttığı aynı zamanda. 1841 yılında Poe ilk polisiye sayılan Morgue Sokağı Cinayeti’ni yayımlar. Suçun üzerindeki gizem örtüsü kalınlaşır, suçun gizlenmesi kolaylaşır. Marx suçun diyalektiğini açıklar: suçlu suçu ceza hukukunu üretir. Ders kitabı. Ama aynı zamanda sanat edebiyat ve romanı da üretir. Oidipus ve III. Richard, Müllner’in Suç’u ve Schiller’in Haydutları.
Mandel: Burjuva toplumunun tarih mülkiyetin tarihidir; mülkiyetin tarihi de kendi zıddının, yani suçun tarihini içerir. Polisiye romanın yükselişi bir bütün olarak burjuva toplumunun bir suç toplumu olmasıyla açıklanır belki de.
Tanıtım Bülteninden:
Sanat, suç ve yaşam üzerine kitaplar üzerinden bir tartışma. Mevlana’dan Marks’a, Tevrat’tan Dostoyevski’nin metinlerine bir anlam arayışı. Kadim metinlerin ışığında, polisiye romanlardaki karakterlerin analizi. Suçtan yola çıkarak insanı anlatmanın yöntemi. Suçla edebiyat arasındaki benzerlikler. İnsan ruhunun arka bahçesinde yeşeren kötülük, zalimlik ve şiddet. Ahmet Ümit’ten sanata, edebiyata ve insana dair yorumlar…
“Don Kişot, Madam Bovary, Dimitri Karamazov, Anna Karenina, İnce Memed, Zebercet ve diğerleri, çoğu yaşamımızı etkilemiş, edebiyatın bu ölümsüz kahramanlarına derinden bakarsak kendimizi görürüz.
Edebiyatın bu karakterlerinin üzerini örten sözcükleri birazcık kazırsanız altından insanlık çıkar; geçmişten günümüze, bugünden geleceğe akan büyük insanlık. Kahraman, alçak, saldırgan, uysal, atak, pısırık, dürüst, ahlaksız, zengin, yoksul, zeki, aptal, deli, deha, kadın, erkek, çocuk, her türlü haliyle insanlık.
Romancı işte bu insanlık durumunu, belki de kendisini anlatmaya, açıklamaya, anlamlandırmaya çalışan kişidir… Gerçeği doğrulamak için, daha eğlenceli hale getirmek için, kabalıktan kurtarmak için, gerçeği bir mucizeye dönüştürmek için, gerçeği tartışmak için, kısacası gerçeği anlamak için hayali bir yaşam yaratan bir serüvencidir romancı. Belki bir tür kaçık…
Sevimli olanı da vardır, sevimsiz olanı da… Zevkle okunanı da vardır, görev gereği okunanı da… Sorumluluk sahibi olanı da vardır, kendi görüntüsünden sarhoş olanı da… Ama mizaçları, üslupları, amaçları ne olursa olsun, hepsinin bir tek amacı vardır: Görünenden farklı bir hayat yaratmak…”
- Yayınevi: Everesy Yayınları
- Baskı: ilk baskı 2010, son baskı (15.) 2016, Önceki baskılar Doğan Kitap
- Sayfa Sayısı: 216
- Etiket Fiyatı: 14 TL
Yayınevi sayfası
Kara Kuğu 