Roman sanatı insanın varoluşunun her türlü ihtimalini sunduğu için değerlidir. Orhan Pamuk’un ifadesi ile iyi bir roman bize asıl büyük bilgiyi, bu dünyada var olmanın ne demek olduğunu, nasıl bir duygu olduğunu hissettirir. Kundera’nın ifadesi ile ise romancı varoluşun kaşifidir. Klasiklere anlam kazandıran ise bu keşif yolculuğunu ilk yapan eserler olmalarıdır. Sonrasında bir eser ancak keşif bilgisine değer kattıkları durumda o büyük sıfatla onurlandırılırlar. İşte Muhteşem Gatsby de, Amerikan Rüyası’na esasında daha da genelde insanın varoluşunun bir yanına çıkılmış bir keşif yolculuğudur.
Kitabı kısaca “bir Amerikan Rüyası eleştirisi” diye okumak bir saf okur tepkisi olmalı. Bir modernizm eleştirisi ve daha büyük planda insan doğasının bir eleştirisi olarak okumak daha anlamlı gibi gözüküyor bana. Fakir bir North Dakotalı olarak gençlik aşkının peşinde kaynağı belli olmayan bir zenginliğe erişen Gatsby’nin hırsı, tutkusu, sadakati, şatafatlı zenginliği ve nihai yalnızlığı üzerine kurgulanmış romanda karakterlerin her biri üzerinden önemli tahlilller ve göndermeler yapılmakta. Aşık olunan sarı saçlı kadın Daisy kralın biricik kızı tavırları, sesindeki para tınısı (Her voice is full of Money) ve belki de hayatın gerçeklerinin baskısı ile Gatsby’ye dönmeyi reddetmektedir. Gatsby onca zenginliğe rağmen evindeki partiler içki içmez, havuzunda yalnız ölümünden önce bir kez yüzmüştür. Kendisini aristokrasinin kökenine ve bağımsız Batı’dan çok Doğu’ya ait göstermek için belli belirsiz bir gerçek olarak Oxford hikayesi kurmuştur. Ancak takıntılı bir şekilde Daisy tutkusuna kapılmıştır. Arka planda ise ait olduğu kimlikten utanç duygusu ve hırs hakimdir, yöntemleri de nihai olarak onu hayaline taşımaz. Gatsby geçmişi geri getirmek derdindedir ama Nick’in dediği gibi geçmişi geri getiremezsin. Katıksız bir romantiktir Gatsby.
Romanın anlatıcısı Nick’in (Gatsby’ye gerçek anlamda değer vermiş tek kişi belki de) dilinden romandaki en temel eleştiriyi (Orhan Pamuk’un ifadesi ile romanın merkezi diyebiliriz) okuruz:
Katıksız bir umursamazlık, bir çarpıklık vardı algısında. Tom ve Daisy… Umursamaz insanlardı onlar: Canlı cansız her şeyi ezip geçiyor, sonra da servetlerinin, sınırsız umursamazlıklarının ya da onları bir arada tutan her neyse onun arkasına çekiliyorlardı. Arkalarında bıraktıkları enkazın temizliğini başkalarına bırakıyorlardı.
Romanın erdemli kişisi Nick’tir. Bunu da veciz bir ifade ile dile getirir:
“Otuzuma girdim,” dedim. “Kendime yalan söyleyip bunun adına onur diyecek yaşı beş yıl geçtim.”
Kitabın merkezlerinden birisi tahmin edilebileceği gibi son bölümdedir: Muhteşem Gatsby karamsar bir kitap olarak okunsa da sonunda Fitzgerald Nick’in dilinden umut aşılar:
Gatsby o yeşil ışığa (West Egg’deki Amerikan Rüyasını sembolize eden ışık), geçen her yıl bizden biraz daha uzaklaşan orgazmik geleceğe inanmıştı. O zamanlar kaçtı elimizden, ama önemli değil – yarın daha hızlı koşacak, kollarımızı daha ileriye uzatacağız… Ve güzel, aydınlık bir sabah…
Böylece asılıyoruz küreklere, geçmişe doğru savrulup dursak da, teknelerimizle akıntıya karşı ilerlemeyi sürdürüyoruz.
Bu kitabı klasik yapan unsurların en başında 1923-4 yıllarında yazılmış ve 1925 yılında ilk baskısı yapmış olması ve üzerinden neredeyse bir asır geçmesine karşın hala tazeliğini koruması geliyor sanırım. Yayınlandığı tarih itibariyle insanlığın serüvenine ilişkin erken bir keşif kitabı.
Muhteşem Gatsby’yi Pinhan Yayıncılık’ın baskısından okudum. Piyasada çok sayıda farklı çevirisi var. Çeviriden belirgin bir memnuniyetsizliğim olmadığını söylemeliyim. Pinhan eseri “Materyalizm Üzerinden Amerikan Rüyasının Çöküşü” alt başlığı ile yayınlamış. Muhteşem Gatsby’nin giriş cümlesi en iyi giriş cümleleri listelerinin başrol oyuncularındandır. Kitapta bu kısım şöyle çevrilmiş:
Henüz genç ve toy olduğum yıllarda babam, aklımdan hiç çıkmayacak bir öğüt vermişti bana.
“Birini eleştirmeye kalkıştığında,” demişti, “bu dünyada herkesin senin sahip olduğun imkanlarla doğmadığını hatırla, yeter!”
Kitabın ilk baskısı
Tanıtım Bülteninden
Scott Fitzgerald’ın ünlü eseri Muhteşem Gatsby 20. Yüzyılın en büyük Amerikan romanlarından biridir. Jay Gatsby’nin, malikanesinde sürdüğü görkemli hayat Fitzgerald’ın “Caz Çağı”olarak nitelendirdiği ruhu, heyecanı ve şiddeti tüm yoğunluğuyla taşır. Daisy Buchanan’a duyduğu aşkla Gatsby, beş yıl önceki bir anı, yaşamının en büyük düşünün, “kelimelere sığmayan hayallerinin” Daisy’nin öpüşünde somutlaştığı anı, geri getirmek ister. Romantik düş gücünü, ulaşılmaz bir hayalin peşinden cesaretle gitmenin yarattığı acıyı etkileyici bir anlatımla ortaya koyan Muhteşem Gatsby, umut etme ve hayal kırıklığı, yanılsama ve aşk üzerine yazılmış bir başyapıttır.
“‘Hadi hep birlikte benim eve gidelim,’ dedi, ‘Daisy’ye etrafı göstermek istiyorum.’
Gözlerini bir an bile Daisy’den ayırmamıştı ve sanırım evdeki her şeyi onun o hayran olduğu gözlerinden aldığı tepkiye göre yeniden tartıyordu. Daisy’nin oradaki varlığının baş döndürücü gerçekliği karşısında bazen kendisi de sahip olduklarına şaşkın gözlerle, sahiciliklerini kaybetmişler gibi bakıyordu. Merdivenden inerken bir ara, az kaldı aşağı yuvarlanıyordu.
Evdeki odalar içerisinde en sade olanı Gatsby’nin yatak odasıydı—tabii komodini süsleyen som altından tuvalet takımını saymazsak. Daisy büyük bir keyifle fırçayı alıp saçlarını taradı, bunun üzerine Gatsby de oturdu, eliyle gözlerini kapatarak gülmeye başladı.
“Bu o kadar tuhaf bir şey ki dostum,” dedi neşeyle. “Bir türlü… Şey olmuyor… Yani çabalasam da…”
O gün iki belirgin ruh ikliminden geçmişti, üçüncüye de girmek üzereydi. İlk baştaki çekingenliği, sonra abartılı coşkunluğu, şimdi de Daisy’nin gerçekten karşısında oluşunun yarattığı şaşkınlık epeyce yormuştu onu. Bu anı o kadar uzun süre düşünmüş, en ince ayrıntısına kadar hayal etmiş, deyim yerindeyse dişini sıkıp öyle bir azimle beklemişti ki şimdi, fazla kurulmuş bir saatin zembereği gibi boşanıyordu duyguları.”
Künye:
- Yayınevi: Pinhan Yayıncılık
- Çevirmen: Müge Günay Güran
- Baskı: 2013
- Sayfa Sayısı: 200
- Etiket Fiyatı: 12 TL
http://www.pinhanyayincilik.com/tanim.asp?sid=DY3QMKZXWG2G2IIRUNCG
Kara Kuğu 