Dostoyevski’nin böceğini Kafka’nın Dönüşüm’ünde Gregor Samsa olarak gözümün önünde canlandırdığımda edebiyatta özellikle de Dostoyevski’de böcek metaforu konulu bir yazı yazmaya karar verdim. Aylar önce bu konuyu yazmak için araştırma yapmaya başladığımda edebiyat konulu denemeleriyle çok kaliteli kitaplar yazmış olan ve kitapları bir yerde okumamı bekleyen Nurdan Gürbilek ile yolum kesişti. Manidar bir şekilde “Benden Önce Bir Başkası” adlı kitabının ilk (uzun) yazısı olan “Kafka’nın Böceği”nde tam da bu konudan bahsetmektedir. Tabii ki Nurdan Gürbilek benim yazabileceğimden çok daha yetkin şekilde konuyu ele almış. Okuyucuya bu kitabı ve özellikle ilk denemeyi tavsiye ederim. Keyif verici.
Dostoyevski bir böcek bile olamadığından bahsederken, Kafka’da artık soru işaretine yer yoktur. Roman S. Struc’un veciz ifadesi ile Dostoyevski’nin böcek metaforu Kafka’nın realitesidir artık. Dostoyevski’nin kahramanları böcek olma konusunda gel-gitler yaşar. Yeraltından Notlar Dostoyevski’de böcek metaforuna giriş gibidir, henüz böcek bile olmadım noktasındadır. Sonra içselleştirildiğini görürüz böcek olmanın.
Sevgili okuyucularım, sizin dinlemek isteyip istemediğinizi bilemem ama, şimdi size niçin bir böcek bile olamadığımı anlatmak istiyorum. Şunu bütün ciddiyetimle belirteyim, pek çok kez böcek olmayı istemişimdir. Ne yazık ki, buna bile erişemedim. (Yeraltından Notlar)
Saadetiniz için çalışmayan, ancak sizi sokmaya bakan iğrenç bir böcek miyim ben? (Stepançikovo Köyü ve Sakinleri)
Öyle ya, ben de bir kez geldim bu dünyaya, benim de tek yaşamım var, ben de mutlu olmak istiyorum… (Aklını yitirmiş gibi gülümsedi birden.) Eh, estetik bir böcekten başka bir şey değilim ben. (Suç ve Ceza)
İşte o böcek benim, kardeşim, bu mısra sadece benim için söylenmiştir. Hem hepimiz, bütün Karamazov’lar böyleyiz. Melek olan sende bile bu böcek yaşıyor, kanında fırtına yaratıyor. (Karamazov Kardeşler)
Özür dilerim, –dedi Nikolay Vsevolodoviç; gerçekten çok şaşırmıştı,– ama siz galiba beni bir tür güneş, kendiniziyse benim yanımda bir böcek gibi görüyorsunuz. Bana Amerika’dan yazdığınız mektuptan da bunu hissetmiştim. (Ecinniler)
Kendimi öldürmem gerektiğini biliyorum, kendimi iğrenç bir böcek gibi yeryüzünden süpürüp atmam gerektiğini. Ama kendimi öldürmekten korkuyorum, çünkü büyüklük göstermekten, gönül yüceliği göstermekten korkuyorum. (Ecinniler)
Goladkin konuşurken tıkanacak gibi bir hali vardı. Yakışıklı teğmenin küstah derecede soğuk bakışının altında bir böcek gibi küçük, önemsiz hissetti kendini. (Öteki)
Aşağıda üç yazı paylaşmak istiyorum. İlki “Benden Önce Bir Başkası” hakkında, ikincisi aynı kitap hakkında yazarı ile yapılmış bir söyleşi, sonuncu yazı ise Dostoyevksi ve Kafka ile ilgili oldukça güzel bir yazı. Son yazının sonundaki Kafka’nın okunacak kitap tanımına da yazıyı okumasanız da dikkat etmenizi isterim.
http://www.sosyalayrinti.com/2013/04/benden-once-bir-baskas.html
http://www.metiskitap.com/catalog/interview/3043
http://sites.utoronto.ca/tsq/DS/02/111.shtml
Kafka ve Dostoyevski üzerine bir de kitaba rastladım bu yazıyı hazırlarken. Ancak bir kopyasına ulaşamadım.
Kara Kuğu 