Uzun zamandır aklımın bir kenarında ikinci dilden çeviri konusunu Dostoyevski’nin Yufka Yürekli adlı kısa romanını kütüphaneden alıp Serpil Demirci çevirisi ile okuyunca yazıya dökme kararı aldım. Rusça ve İngilizce çevirmeni Sabri Gürses’in Çeviribilim adlı sitesinden Rusça doğrudan çeviri yapan çok az kişi olduğunu okumuştum. Serpil Demirci ismini araştırınca Çeviribilim sitesinden Demirci’nin çevirilerini İngilizce’den yaptığını gördüm. Çeviribilim sitesinde ikinci dilden çeviri hakkında nitelikli tartışmalar içeren yazılar var. İkinci dilden çevirinin akademik niteliğini tartışmak istemiyorum. Temel olarak ikinci dilden çeviriye de karşıyım ama bunun tartışmasını çeviribilim uzmanlarına bırakmak isterim. Ancak yayınevlerinin dikkat etmesi gereken bazı ilkeler olduğunu not etmek istiyorum. Öncelikle okurun bir kitabın çevirisinin hangi metinden yapıldığını bilmeye hakkı var. Büyük yayınevleri bu konuda oldukça nitelikli ürün çıkarıyorlar: İletişim, Can, Yapı Kredi, İş Bankası… Ancak özellikle ikinci dilden çeviri yayınlayan yayınevlerinin kesinlikle kaynak metni göstermesi gerektiğini düşünüyorum.
Okuduğum Yufka Yürekli eseri Öteki Yayınevi tarafından basılmış ve hiçbir açıklama yok. Aynı yayınevi ve çevirmen imzası ile Dostoyevski’nin çok sayıda kitabı basılmış. Oda Yayınları’ndan çıkmış Ebedi Koca kitabı var elimde. Çevirmen ise Nurten Tunç. Kitapta orijinal dil belirtilmemiş ancak yayınevinin sitesinde İngilizce olarak belirtilmiş. Ayrıca Nurten Tunç’un çevirdiği yazarları sıralarsak (!): Victor Hugo, Emily Bronte, Jack london, Emile Zola, Panait Istrati, Jane Eyre, Balzac, Dostoyevksi, Platon, Charles Dickens, Erich Maria Remarque. Oda Yayınları’nın internet sitesinde hepsinde orijinal dilin İngilizce olduğu belirtilmiş. İngilizce’den çeviri Sefiller. Enfes!
Milan Kundera Roman Sanatı adlı kitabında hiçbir Çekçe kelime bilmeden “yüreği” ile kitaplarını çeviren bir çevirmeninden bahseder. Bizde yüreği ile iş yapan çok çevirmen var anlaşılan.
İlk ilke olarak okurun çevirinin orijinal dilini bilmesi gerekliliğini belirttikten sonra ikinci ilke olarak bir çevirmenin (ikinci dilden çeviri olarak İngilizce’den çeviri yapsa bile) farklı dünyalardan ve farklı dillerde yazmış yazarlardan çeviri yapmasının okura karşı bir saygısızlık olduğunu düşünüyorum.
Üçüncü ilke olarak da yayınevlerinin çevirmenlerinin özgeçmişleri ile ilgili bilgileri internet sitelerine koyması gerektiğini düşünüyorum. Yapı Kredi Yayınları internet sitesi muhteşem, tamamında bilgi bulunmasa da çevirmenler diye bir bölüm açılmış. Türkiye İş Bankası Yayınları’nda da çevirmen adına tıklandığında bazılarında özgeçmiş bilgileri geliyor. Ne yazık ki İletişim Yayınları ve Can Yayınları’nda bile çevirmen özgeçmiş bilgileri göremedim.
Son olarak Rus Klasikleri için ayrı bir paragraf açmak istiyorum. Yaptığım araştırmalara dayanarak Rus Klasiklerini Rusça aslından çeviren isimleri sıralamak istiyorum: Ergin Altay, Mazlum Beyhan, Hasan Ali Ediz, Sabri Gürses, Leyla Soykut, Kayhan Yükseler, Mehmet Özgül, Nihal Yalaza Taluy, Koray Karasulu, Ayşe Hacıhasanoğlu, Zeki Baştımar. Bu çevirmenlerden bazıları hayatta değil. Rus Klasikleri okunacaksa sanırım İletişim Yayınları, Can Yayınları, Türkiye İş Bankası Yayınları ve Yapı Kredi Yayınları’ndan şaşmamak gerekiyor.
Bir örnek olarak Suç ve Ceza’nın çok sayıda çevirisi var. Ancak bunlardan tespit edebildiğim kadarı ile beş tanesi Rusça’dan çeviri: Ergin Altay (İletişim), Sabri Gürses (Can), Mazlum Beyhan (T. İş Bankası), Ahmet Ekeş (Doğu Batı), Hasan Ali Ediz (Engin). Ünlü çevirmen Nesrin Altınova’nın da Suç ve Ceza çevirisi (İmge Kitapevi Yayınları) var ama Altınova’nın Rusça bildiğine dair bir bilgi bulamadım. Müthiş bir Fransızca çevirmeni olmak Suç ve Ceza’yı çevirmeye yeter mi?
İkinci dilden çeviride intihal başlı başına büyük bir sorun ki ona hiç girmiyorum. Sadece İzmir Ekonomi Üniversitesi’nin yaptığı intihal araştırmasında 38 Madam Bovary çevirisinden sadece 5’inin özgün çıktığını belirtmekle yetiniyorum.
Temel olarak ikinci dilden çeviriye karşı olduğumu yeniden belirtip, çeviri ilkelerimi kısaca özetlemek istiyorum:
- Okur kitabın çevrildiği metnin dilini bilmeli
- İkincil dilden çeviri yapan bir çevirmen yelpazeyi bir daraltmalı.
- Yayınevleri çevirmenler hakkında özgeçmiş bilgilerini paylaşmalı.
Kara Kuğu 